Ir al contenido

Scorpiones

De Biquipedia
(Reendrezau dende Alacrán)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
As parolas «escurpión» y «escorpión» reendrezan enta esta pachina. Ta veyer altros usos d'ixe termin se veiga Escurpión (desambigación).
Scorpiones
Rechistro fosil: Dende o Siluriano dica l'actualidat
Arraclán
Heterometrus laoticus
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Arthropoda
Subfilo: Chelicerata
Clase: Arachnida
Orden: Scorpiones
C. L. Koch, 1837
  1. Mesoscorpionina
  2. Branchioscorpionina
  3. Scorpionidaincertae
  4. Neoscorpiones
    1. Pseudochactoidea
    2. Buthoidea
    3. Chaeriloidea
    4. Chactoidea
    5. Iuroidea
    6. Scorpionoidea

Os arraclans u alacrans (de l'arabe < aqrab[1]) (cientificament -en latín- a orden Scorpiones) son una orden d'animals artropodos queliceratos que tienen os pedipalpos modeficatos fendo forma d'estenazas, y un fizón en l'extremo posterior d'o metasoma (apendiz caudal de l'extremo de l'opistosoma -no ye una coda verdatera-). Se'n conoix cuasi 1500 especies vivas en l'actualidat, y mas de 100 especies fósils. Sen puede trobar arredol d'o mundo, en os cinco continents con excepción de l'Antartida y Groenlandia. O suyo nombre popular en Aragón ye «arraclans» (u las suyas variants) con a mayor frecuencia, estando las formas «escorpión» y «escurpión» muit puntuals en as parlas patrimonials.[2]

Totas as especies en a orden Scorpiones son depredaderas, ixo ye, que cazan altros invertebratos. Como toz os Chelicerata, os arraclans tienen os uellos muit simples y poco funcionals (dica se'n conoix especies ciegas) y s'orientan a traviés d'un sentido mecanotactico (pareixito a lo tacto) y los suyos organos perceptors son os tricobotrios, "pelos" chicoz que detectan con muita finura las mimbracions de l'aire y d'o suelo. Os arraclans cazan a la guaita, ixo ye, aguardando que a presa pase per a on que ellos se troban, y alavez la prenen con as estenazas (pedipalpos) y le inoculan o vereno con o fizón que tienen en o telson (extremo caudal d'o metasoma).

Como a mayoría d'artropodos, os arraclans no tienen verdateras piezas bucals masticaderas, per lo que no pueden si que aplicar una somera disgregación mecanica en os teixitos d'a suya presa en estricallando-la con os queliceros, que como en a mayoría d'os casos a presa gosa estar bel altro artropodo, ixo se traduz en fer-le un forato en l'exoesqueleto per a on que inchectar-le os sucos gastricos ta dicherir-la parcialment in situ y dimpués xurber-ne el que se pueda, ya en estato lequido u semilequido.

O vereno d'os arraclans ye prencipalment neurotoxico, bloqueyador d'as bombas de sodio y potasio y d'os canals de calcio (que son a clau d'o funcionamiento d'as celulas excitables; neuronas y celulas musculars), tot ixo ta paralizar a presa. En Europa no se i ha descrito garra especie letal ta l'hombre, anque a especie mas frecuent en as arias mediterranias d'o continent (incluyindo-se lo Pireneu), Buthus occitanus, tiene una fizada muit dolorosa dica cara a os adultos. Existen especies de verenos mortals en Africa, Asia y os sectors tropicals d'America. A función neurotoxica d'o vereno d'os arraclans tamién fa que si se superan os sintomas carateristicos no deixe guaire mas secuelas.

Ditos y mazadas[editar | modificar o codigo]

  • «si te ciza l'arraclán, ya no comerás mas pan»[3]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Ana Leiva Vicén:Léxico aragonés de Antillón (Huesca). Análisis lingüístico (II). Alazet: Revista de Filología Nº 16, 2004, pp. 67-174, ISSN 0214-7602
  2. (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-89862-35-7
  3. (an) Fernando Sánchez Pitarch, Guillermo Tomás Faci: Replega de tradizión oral agüerana, Luenga & Fablas 10, Consello d'a Fabla Aragonesa, 2006, ISSN 1137-8328, pp. 33-61.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]