Ir al contenido

Auca

De Biquipedia
(Reendrezau dende Auco)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Una auca blanca.

L'auca[1][2][3][4] ye una au de corral que ye a forma domestica de l'ánsar común (Anser anser), una anatida domesticada dende fa milenios por a carne, os uevos y as plumas d'ella. Os masclos d'iste animal se dicen aucos y ye cosa normal de fer-les a distinción por sexo.[5] En aragonés medieval existiba a denominación masculina de ansara pero cayo en desuso pa nombrar las formas domesticas, igual como ganso.[6]

As aucas son de buen criar con pastura y verduras porque no son ni gota miradas con o que trasegan, medran rapedo, meten os uevos cuasi en cualsiquier puesto, y a mas son gregarias entre ellas con que se'n puede fer una buena trapada, y si se les ha feito conoixer no marchan luenyes d'a casa. A mas, as fembras cuan se meten luecas son mais devotismas, que defensarán a cobada con a vida si sienten que les cal fer-lo, y a mas no s'aborrecen os uevos d'atros animals, con que fácil se las puede fer criar pollos d'atras aus de corral.

«Les auques minchen molto, pero donen buens casuels»[7] (benasqués).
«Tiene unas aucas gordas como novillas, pero las empapuza a reventá»[4] (meyorribagorzano de Campo)

As aucas tamién pueden estar animals territorials y arremeter-se contra personas foranas u que no conoixen y, anque pa un adulto no posan garra periglo, si en i hai sueltas s'ha de parar cuenta con os ninos porque les pueden fer trepuzar si les enristen.

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. ROMANOS, Fernando y SÁNCHEZ, Fernando. L'Aragonés de A Fueba. Bocabulario y notas gramaticals. Publicazions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa, 1999. ISBN 36-86036-68-2.
  2. RÍOS NASARRE, Paz, Bocabulario d'o Semontano de Balbastro (de Salas Altas y a Redolada); Publicazions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa. Uesca, 1997. ISBN 84-86036-63-1
  3. BARCOS, Miguel Ánchel, El Aragonés Ansotano: estudio lingüístico de Ansó y Fago; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-058-0
  4. 4,0 4,1 MASCARAY SIN, Bienvenido, Vocabulario del habla de Campo (Ribagorza, Huesca); Prensas Universitarias de Zaragoza + Xordica Editorial. Zaragoza, 2013. ISBN 978-84-96457-87-4
  5. TOMÁS ARIAS, Chabier, El aragonés del Biello Sobrarbe. P. 185. Instituto de Estudios Altoaragoneses. 1999. ISBN 84-8127-095-4
  6. (an) Fuero romanz de Teruel, en dos parrafos: "Decabo, si alguno pago o ansara o anade o gallina o otra cosa de casa linenciare e provado'l fuere por la jura del sennor que la peche, et el feridor que se la lieve, si non jure solo" y "Otrosí, si alguno ansara o anade agena matare e provado'l fuere peche XII dineros; si non, iure solo el adversario e sea credido".
  7. BALLARÍN CORNEL, Ángel, Diccionario del benasqués; Zaragoza, 1978. Consultable en linia a traviés de (an)(es)(en) Diccionario del benasqués. Consultaau l'1 de chunio de 2021.
  8. BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0