Coleoptera

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Coleopteros
Typocopris vernalis
Clasificación scientifica
Dominio: Eukaryota Reino: Animalia Filo: Arthropoda Clase: Insecta Subclase: Pterygota Orden: Coleoptera L., 1758
Subórdens
Adephaga Archostemata Myxophaga Polyphaga

Os coleopteros (cientificament Coleoptera, en latín) son una d'as prencipals órdens en a clase d'os insectos, con cuasi 350.000 especies descritas. Se tracta d'o taxon con mes especies incluitas de tot o reino Animalia, seguito per os lepidopteros (paixarelas y palometas), himenopteros (fornigas, vriespas, abellas, etc) y dipteros (moscas, mosquitos y tabans). A orden d'os coleopteros tiene tantas especies como tot o reino d'os fongos, u d'as plantas vasculars; ixo ye, como decir que fa 90 vegatas o numero d'especies descritas de mamiferos.

En luenga aragonesa, os coleopteros se gosan conoixer como escarabachos (con variants foneticas como esgarabacho, escarbacho, escarbajo, escarabaxo, escarabaixo u mesmo escarabato). (d'o latín < SCARABAIUS) A presencia d'a palatal africada ch en ista parola se crei que ye por cruce con a parola cucaracho.

Os coleopteros presentan una gran diversidat morfolochica. Se troba escarabachos en cualsiquier habitat, mesmo en ambients acuaticos d'augua dulza. A suya presencia en ecosistemas marinos ye minima. A mes gran parte d'as especies son consumidoras de productos vechetals, estando-ne las larvas as que gosan fer dica pestes en l'agricultura y en as selvas.

A morfolochías de toz os coleopteros comparten rasgos comuns: Toz os escarabachos tienen o primer par d'alas ancestrals d'os insectos modificatas y enduritas dica formar dos escudos, ditos «elitros», que no sirven sique ta cubillar y guardar o segundo par d'alas que ye lo funcional. As alas, en reposo, se troban plegatas debaixo d'os elitros y s'han d'obrir y esplegar ta que l'animal pueda alzar-se en volito. A mes gran parte d'as formas adultas d'os escarabachos saben volar, pero no gosan tener a capacidat d'altros grupos d'insectos ta manullar-se-ie, como fan as moscas y apellas, y muitas especies no el fan si no ye de tot imprescindible.

Imáchens

• 
  A cuca vinatera (Meloe spp.), un escarabachos de gran mida que no puede volar.
• 
  Una cuqueta de Dios d'a especie Coccinella septempunctata.
• 
  L'escarabacho d'a cheta (Melolontha melolontha) obrindo alas y elitros.
• 
  O canyuelo u cuca d'as trunfas (Leptinotarsa decemilenata), una especie que fa pestes en l'agricultura.
• 
  Os corcons (fam. Cerambycidae) son escarabachos que fan galerías en a madera.
• 
  As queras (fam. Anobiidae) son escarabachos muit chicoz pero que fan grandismos destrozos en as construccions humanas y en os muebles.
• 
  Os corcullos (fam. Curculionidae) se reconoixen a escape per a forma d'a suya capeza.
• 
  As cuquetas d'estrela (fam. Lampyridae), que fan luz con l'estremo d'o suyo abdomen.
• 
  L'afurcapollos (Lucanus cervus) ye l'escarabacho mes gran d'Eurasia
• 
  Dynastes hercules, escarabacho rinoceront d'America d'o Sud.
• 
  As cicindelas (fam. Cicindelidae) son escarabachos depredadors d'altros invertebratos que cazan encorrendo-los per tierra.
• 
  Dytiscus spp., un escarabacho acuatico.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Coleoptera.