Ir al contenido

Malus

De Biquipedia
(Reendrezau dende Mazanera)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Este articlo tracta sobre a especie d'árbol dita manzanera. Pa atros emplegos se veiga Manzanera (desambigación).
Malus
Florada primeral de Malus domestica, a manzanera domestica.
Denominacions populars
Manzaneras, mazaneras, pomeras
Clasificación cientifica
Eukaryota
Plantae
Magnoliophyta
Magnoliopsida
Rosales
Rosaceae
Maloideae
Malus
Descripción
Malus
Mill., 1754

Malus ye un chenero d'árbols y arbustos caducifolios d'a familia Rosaceae, en a subfamilia Maloideae, conoixius popularment como manzaneras u mazaneras. O chenero contiene cualques especies que se cautiva ta la obtención de a suya fruita, a manzana.

O chenero conta con especies autoctonas en as zonas fridas d'Europa, Asia y Nordamerica, que producen hibridos con cualque facilidat. A especie mas conoixida d'o chenero ye Malus domestica, a manzanera domestica, que en a suya forma actual tiene acervo chenetico de Malus sieversii (Asia central), Malus baccata (Siberia) y Malus sylvestris (Europa), de forma que no s'ha puesto establir a suya procedencia cheografica orichinal. Manimenos, bel autor sinyala a M. sieversii como l'antipasada mas probable d'as manzaneras de cultura.

Descripción[editar | modificar o codigo]

As especies de Malus son arbustos u árbols menudos, no guaire alters, que nomás en os eixemplars viellos arriban a fer 6 u 7 metros d'altaria. Con frecuencia se fan con l'aspecto d'arbustos, pus gosan dar muitos verdugos dende a base, que en as manzaneras domesticas se saca ta amillorar o creiximiento d'o tranco principal.

A crosta ye lisa, de color escura. As follas son simples, con peciolo y ovaladas, en cualques casos lobuladas, y tienen a ladera aserrada. A sobén son pilosas, de tacto suau, con a reversa tomentosa, de color blanquinyosa por a firme presencia de tomento.

As flors son simples, pentameras, con 5 sepalos y 5 petalos de forma arronchadeta, blancos u rosaus. Os estambres bailan d'entre una quincena y una cincuentena, en numero multiplo de 5 (tot en a flor ye pentamero), y son luengos y con l'antera de color amariella viva.

A manzana, a fruita d'a manzanera, ye un pseudofruito de tipo pomo. Se forma por o creiximiento y maduración d'o receptaclo a on que se sustenta os verticilos florals mientres a flor ye flor, tot rodeyando l'ovario infero cuan s'ha fecundau, y que se cierra por a part apical con os 5 sepalos que forman o caliz floral, que ye persistent en o fruito, y que cualsiquiera puet observar como a roseta pentamera vestichial que queda en o "cul" (o extrimo oposau a'l rabet) de a manzana madura.

Fitonimia[editar | modificar o codigo]

En Aragón, se conoix a istes árbols mayoritariament por o fitonimo de «manzaneras», voz con a cual se les designa en aragonés y tamién en o castellano d'Aragón, que en tiene un fuerte substrato. Manzanera dimana de «manzana», y o nombre d'ista fruita viene d'o latín <(MALA) MATTIANA[1], que designa a una variedat concreta d'ista fruita, conoixida en cheneral como <MALA, caso declinativo de <MALU(S).

O termin manzana pareix que ye una evolución de «mazana» (<MATTIANA), una forma antiga que no s'ha documentau en l'aragonés vivo sique en a fabla d'as vals d'Echo[2] y d'Ansó[2], en a parte nord-occidental de a Chacetania. Manzana, por contra, s'ha documentau extensament en aragonés en a resta de a cheografía. Os derivaus de <MATTIANA son comuns en tot o grupo evolutivo d'as luengas iberorromanicas, en contraposición con as derivadas de <POMMU que s'ha preferiu en os grupos occitanorromanico (catalán y occitano) y galorromanico (francés). Tanto «manzana» como «mazana» existiban mesmo en castellano antigo[1].

A sola excepción lexica a isto, en o dominio de l'aragonés, ye a forma benasquesa «poma»[3] (lat. <POMMA), y a consecuent forma «pomera»[4] ta referir-se a l'árbol que da las ditas «pomas». Se tracta, pues, d'una forma local no cheneralizable a tot l'aragonés y que no queda guaire claro, conoixendo as particularidaz de o dialecto d'a val de Benás, si no ye un catalanismo lexico.

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 (es) Voz «Manzana» en a edición en linia de o Diccionario de la Real Academia Española; consultau o 2 de mayo de 2012
  2. 2,0 2,1 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  3. (es) Varios, Dicsionari de Patués de l'Asosiasión Cultural Guayente; Espublicato por o Servicio de Patrimonio Etnológico, Lingüístico y Musical d'a Diputación General de Aragón (2003). Consultau o 2 de mayo de 2012.
  4. (es) BALLARÍN CORNEL, Ángel, Diccionario del benasqués; Zaragoza, 1978. Consultable en linia a traviés de (an)(es)(en) Diccionario del benasqués. Consultau o 2 de mayo de 2012.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]