Khitans

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Khitan practicando a falconería en una pintura chinesa d'o periodo Song.

Os khitans estioron un pueblo seminomada orichinario d'o sud d'a redolata d'o Gran Khingan (estepas euroasiaticas orientals), y d'orichen mongol u afín a los mongols que prenioron o control d'o norte de China en o sieglo X fundando a Dinastía Liao, que fue derrocata en o sieglo XII por os churchez, emigrando muitos khitans t'Asia Central on formoron o Khanato Kara Khitai, que duraría dica a conquiesta mongola d'o sieglo XIII. Os khitans son relacionatos con l'orichen de l'actual pueblo dagur.

Os chineses ya teneban contacto con os khitans en o sieglo V, que no representaban una amenaza ni pa éls ni pa os pueblos d'a estepa que formoron grans imperios como os gökturks u os uigurs.

A caita d'a dinastía Tang y a decadencia d'os kirguizes d'o Yenisei permitió a los khitans convertir-se en un pueblo poderoso en o caotico "periodo d'as cinco dinastías y d'os diez reinos". O khitan Abaoji se proclama emperador en l'anyo 907 y en l'anyo 924 os kirguizes d'o Yenisei son forachitatos de l'actual Mongolia. Dimpués encomenzó una expansión por o norte de China.

Dinastía Liao[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Dinastía Liaoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Aria dominata por a dinastía Liao enta l'anyo 1000.

En l'anyo os khitans 936 prenen as ciudaz de Datong y l'actual Pekín ya a lo sud d'a Gran Muralla. En l'anyo 946 os dirichents d'os khitans prenen o nombre de Liao.

En o estato Liao conviven os modos de vida d'os nomadas d'a estepa y d'os sedentarios hans d'o sud. En as estepas d'o norte o poder descansa en una fuerza armata de chinetz y en o sud bi ha una burocracia hederata de tiempos d'os Tang. Os khitans se converten a lo budismo.

Dende l'anyo 1004 os liao ya no atacan a los song y se limitan a cobrar un impuesto anyal en diners y seda. En l'anyo 1125 son substituyius por os suyos vasallos churchez, antipasaus d'os manchús y fundadors d'a dinastía Jin. Part d'os khitans emigroron t'Asia Central y fundoron o Khanato Kara Khitai; os khitans que quedoron en o norte de China en o periodo d'a dinastía Jin se convertirían en part d'a categoría Hanren en o periodo Yuan chunto con os churchez y os chineses d'o norte. O nombre Kathai con o que Marco Polo nombró a lo norte de China y que se cheneralizó en Europa provién d'o etnonimo d'os Khitans que gobiernoron en o periodo d'a dinastía Liao.

Khanato Kara Khitai[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Khanato Kara Khitaiveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Os Khanato Kara Khitai u Khanato Kara Khitan ye un estato fundato en a decada de 1130 por os khitan que emigroron a Asia Central dende o norte de China y Manchuria y que duró dica os tiempos d'a conquiesta mongol d'Asia Central. O territorio d'os Karak Khitai consistiba en as estepas a lo norte de Tien Xan y a Cuenca de Tarim. Os kara khitai mantenioron as estructuras locals de poder, limitando-se a cobrar impuestos a los principes autoctonos. Os Kara Khitai yeran budistas pero teneban subchectos musulmans y bi heba tolerancia relichiosa con atras relichions como o islam y o cristianismo nestorín. A luenga oficial d'o khanato yera o chinés.

Muitos khitans emigroron a Asia Central dimpués que en l'anyo 1125 os churchez los hesen vencito, substituyindo-los en o poder, deposando a la dinastía Liao y establindo-se como dinastía Jin. Os musulmans karakhanís facioron venir a los khitans en a decada de 1130 pa que los aduyasen en a luita contra os carlucos, pero tamién deposoron a los karakhanís. Prenioron Kaixgar y Khotán y sozmetioron Transoxiana a lo suyo vasallache.

Encara que os Kara Khitai creyoron o suyo estato centroasiatico en a decada de 1130 se considera que o estato encomenzó a existir en l'anyo 1124, cuan Yelü Dashi se proclamó rei, cuan encara yera en Mongolia.

En l'anyo 1211 a cadiera reyal fue usurpata por Kuchlug, un refuchiato Naimán. Muitos liders locals se posoron baixo a protección de Chinguis Khan. D'esta traza a invasión mongola de l'anyo 1218 fue bien recibita.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

Jean Sellier. Atlas de los pueblos del Asia Meridional y Oriental. Acento Editorial.